ZUID-AFRIKA

United Nations Observer Mission in South Africa

4 juni 1993 – 6 december 1993
Krijgsmachtdeel: Koninklijke marechaussee
Aantal militairen: 2

Achtergrond

De Zuid-Afrikaanse president F.W. de Klerk zette vanaf augustus 1989 in zijn land een veranderingsproces in gang dat uiteindelijk culmineerde in de afschaffing van de Apartheid, de democratisering van het politieke bestel en de verkiezingen van de eerste zwarte president van Zuid-Afrika, ANC-leider Nelson Mandela. Het nationale Vredesakkoord van september 1991 formuleerde de brede wens tot normalisering van de politieke verhoudingen in Zuid-Afrika. Op basis van dit akkoord werden in de belangrijkste conflictgebieden regionale en lokale ‘Peace Committees’ opgericht.

Het VN-mandaat en de taken van UNOMSA

De Veiligheidsraad liet zijn steun voor het Nationale Vredesakkoord blijken door in resolutie 772 van 17 augustus 1992 een waarnemersmissie in het leven te roepen: de United Nations Observer Mission in South Africa (UNOMSA). De vijftig waarnemers van de VN werden in die gebieden geplaatst waar de .Peace Committees’ actief waren. Zij moesten de vergaderingen van deze comités bijwonen, contacten onderhouden met politieke partijen en lokale autoriteiten zelf prominent aanwezig zijn tijdens belangrijke politieke bijeenkomsten.

Het Nederlandse aandeel in UNOMSA

Op 4 juli 1993 vertrokken kapitein P.H. Rutten en eerste-luitenant A. Sietsma van de Koninklijke Marechaussee als waarnemer naar respectievelijk Klerksdorp en het hoofdkwartier van UNOMSA in Johannesburg. Rutten werd tussentijds overgeplaatst naar het district Noord- en Centraal Johannesburg, daarna volgde een plaatsing in Durban. Ze waren volledig (in burger) in dienst van de Verenigde naties. In totaal waren er 50 waarnemers. De beide marechaussees keerden op 6 december 1993 terug naar Nederland.

Bron: Ministerie van Defensie
Boek Van Korea tot Kosovo

Uit de Haagsche Courant 11-12-1993

In afwachting van beter Zuid-Afrika

In opdracht van de VN kijkien vijftig waarnemers toe hoe Zuid-Afrika zich ontwikkelt tot een democratie. De twee Nederlandse deelnemers aan de missie keerden deze week met gemengde gevoelens terug naar huis.

Het is een prachtig land maar in de afgelopen zes maanden heeft hij meer geweld gezien dan in de rest van zijn leven. Met gemengde gevoelens kijkt Auke Sietsma (51) eerste luitenant van de Koninklijke Marechaussee terug op zijn werkzaamheden als waarnemer voor de Verenigde naties in Zuid-Afrika. Zelfs in het zicht van de democratie heeft een mensenleven er nog steeds weinig waarde heeft Sietsma met eigen ogen kunnen zie. 'In het begin heb je daar veel moeite mee. Daarna bouw je een muurtje op simpelweg om je werk te kunnen blijven doen'.
Als waarnemer maakte Sietsma een half jaar lang deel uit van de UNOMSA-missie, één van de vele operaties van de Verenigde naties. Vanaf 1992 heeft de VN vijftig waarnemers gestationeerd in Zuid-Afrika met de ambitieuze opdracht om de bevolking in deze spannende jaren te begeleiden naar een non-raciale samenleving. Auke Sietsma was één van de twee Nederlandse waarnemers en werkte in Johannesburg waar hij tot vorige week toezicht hield op het werk van de politie en de voortgang controleerde van gesprekken tussen lokale en regionale vredescomités. Zuid-Afrika is nog steeds een politiestaat oordeelt Auke Sietsma op grond van zijn ervaringen, zeker in vergelijking met Nederland. 'De politie treedt zonder uitzondering met groot machtsvertoon op. Ik heb veel demonstraties en marsen in de zwarte woonwijken meegemaakt. De politie is dan zwaarbewapend aanwezig met helikopters en tanks. In Nederland hebben wij de afgelopen decennia geleerd dat politioneel machtsvertoon ook wel de oorzaak kan zijn van escalatie. De politie kiest hier om die reden vaak voor aanwezigheid op de achtergrond. In Zuid-Afrika is dat besef niet aanwezig'.

IJzervreters

De werkwijze van de politie heeft Auke Sietsma regelmatig met verbijstering vervuld. Zo is het niet uitzonderlijk dat na een arrestatie de familie van de arrestant na twee weken nog niet is ingelicht. Sietsma verhaalt over een voorval in een zwarte woonwijk waarbij de veertien mensen bij een aanslag om het leven kwamen. 'De vloer van het gebouw was bezaaid met kogels en lichaamsdelen. De politie verzekerde me amper twee uur na de aanslag dat er een uitgebreid onderzoek had plaatsgevonden. Als politieman weet je dat dat onmogelijk is in zo'n kort tijdsbestek. Het voorval wordt afgedaan als de zoveelste politieke moord'. De metamorfose van een uiterst repressief naar een meer dienstbare politiemacht, een belangrijk instrument voor een democratie, ligt volgens Sietsma in de handen van de nieuwe generaties. De huidige korpsleiding bestaat voor een deel uit conservatieve ijzervreters, geboetseerd uit de stugge klei van de apartheid. 'Maar vergis je niet: het is een verschrikkelijke job. Het afgelopen jaar zijn driehonderd politiemensen om het leven gebracht. Honderd mensen hebben zelfmoord gepleegd. De stress is groot, vooral bij de jonge mensen die hun dienstplicht bij de politie vervullen. Zij worden gillend gek'.
Het kijkje in de keuken is Auke Sietsma door de politie lijdzaam toegestaan. 'De mensen hebben ons gedoogd omdat wij daar waren als gevolg van een besluit van de Verenigde naties. Ze moesten naar ons luisteren. Maar ik kan mij de weerstand van die mensen best voorstellen. Het is ook niet eerlijk om vanuit het Westen met een vingertje te wijzen op alles wat er volgens ons verkeerd gaat. Het is belangrijk dat we de bevolking verder op weg helpen. Daarvoor moet je niet te veel veroordelen, je moet ook begrip tonen voor de geschiedenis van de verschillende partijen. Ik heb dat ook proberen te doen.

Zwarte woonwijken

Tijdens zijn verblijf in Johannesburg heeft Sietsma veel tijd doorgebracht in de zwarte woonwijken, de plaats waar ook de politie het meeste werk heeft. De strijd tussen de aanhangers van de Inkatha-beweging en de aanhangers van het ANC maken deze overbevolkte townships tot een ware hel. De waarnemers van de VN hebben de zwarte woonwijken redelijk rustig kunnen bezoeken, vertelt Sietsma, zij het wel onder begeleiding. 'In het algemeen was er onder de bevolking wel waardering voor ons werk al merkte ik de laatste tijd dat de spanning steeg. Ik heb de kogels om mijn oren horen vliegen. Zelf ben ik vijfmaal bedreigt. Dan komt er een jongeman op je af met een brede glimlach: 'hey you white observer, you are the next target. Daar schrik je alleen de eerste keer van daarna niet meer'. Ondanks dit grimmige decor heeft de Nederlandse waarnemer veel met de bevolking kunnen spreken, vooral met de leden van de plaatselijke vredescomités waarin de verschillende partijen zitting hebben. Optimisme over de ontwikkelingen in het land heeft hij eigenlijk alleen kunnen vinden bij de jongeren. 'Soms heel extreem. Er zijn mensen die geloven dat over een paar jaar de blanken in de townships wonen en zij in de betere wijken. De ouderen zijn pessimistisch. Ik heb zwarten ontmoet meet heimwee naar de apartheid. Toen was er minder geweld, hoor je dan. Ik denk dat die mensen zich realiseren dat zij de betere wereld niet meer meemaken. Dat zal echt nog vele jaren duren'.
Auke Sietsma toont zich niet somber maar koestert evenmin erg hoog gespannen verwachtingen. 'De wereld wil dat Zuid-Afrika een democratie wordt en dat proces kan gewoon niet snel genoeg gaan. Ik denk dat je een land niet in veertien dagen kunt leren waarvoor andere landen tweehonderd jaar de tijd hebben gehad. De verkiezingen van april zullen aan het geweld in ieder geval geen einde maken'. De aanwezigheid van de VN in Zuid-Afrika is effectief, meent Auke Sietsma, ook al staan de waarnemers langs de zijlijn. 'De waarnemers zijn de ogen van de wereld. Ik heb gemerkt dat de politie daar in elk gevel gevoelig voor is. Ook al doe je niets, het heeft toch invloed.